De gegevens op deze kaart geven een beeld van de woordenschat die jongeren anno 2006 gebruikten voor ‘veel eten’ . De enquête was een project van Variaties vzw, koepelorganisatie voor dialecten en oraal erfgoed in Vlaanderen.
Welke woorden of uitdrukkingen gebruik je voor de roes waarin iemand verkeert, nadat hij een joint gerookt heeft?
Hij was gisteren weer …
Verspreiding
Opmerkelijk is dat murg slechts één maal werd opgetekend in de provincie Antwerpen, terwijl hetzelfde woord bij het begrip dronken net in die provincie het meeste voorkwam. Ook pottendarm, pot(ten)toe komen voor ‘high’ opvallend minder geconcentreerd voor in Antwerpen dan voor dronken.
Het Franse canard komt ook (net als bij ‘dronken’) het vaakst voor in West- en Oost-Vlaanderen. We vonden ook een paar opgaves rond de stad Antwerpen.
Goed gevoel/actief/spraakzame toestand
Een aantal begrippen beschrijft duidelijk een toestand waarin men zich goed voelt en/of zeer actief en spraakzaam wordt, de zogenaamde ‘high’: aan het flitsen, aan het gaan, (aan het) trippen, flashen, groovy, geweldig, goed, high, high in the sky, in de sfeer, keihigh, hoog, kicken, opgefokt, stunny, vollenbak aan het geven, heel buiten zichzelf. Heel wat van die begrippen komen uit het Engels:
- To flash betekent letterlijk ‘flitsen, ontvlammen, flikkeren’. Het wijst dus net zoals de opgave aan het flitsen op een hyperactieve toestand.
- Trippen komt van het Engelse to trip, wat volgens Van Dale Engels-Nederlands ‘een trip maken op drugs’ betekent. Het substantief trip betekent letterlijk ‘uitstapje, tochtje’. Men maakt door het nemen van een roesmiddel dus a.h.w. een uitstapje met de geest. Uit de beschrijvingen op Urban Dictionary blijkt dat to trip vooral gebruikt wordt wanneer iemand na het gebruik van drugs gek begint te doen of begint te overdrijven.
- High betekent letterlijk ‘hoog’; die Nederlandse vertaling werd trouwens ook opgegeven. Strikt genomen slaat high op de toestand waarin men door drugsgebruik actief wordt en stoned op de toestand waarin men loom wordt, maar in de praktijk worden beide woorden vaak door elkaar gebruikt. Het rijmende high in the sky is mogelijk beïnvloed door het Beatles-nummer Lucy in the Sky with Diamonds, dat over het gebruik van de drug LSD gaat. In ‘Recht voor zijn raap’, een ‘jargonboek voor hippe en andere vogels’ uit 1970, krijgt high de omschrijving: ‘toestand van bewustzijnsverruiming; het los zijn van het aardse, het lichamelijke. High zijn kan bereikt worden door drugs, maar ook door het luisteren naar muziek of het meebeleven van een freak-out’. (Daniels: blz.55-56)
- Groovy betekent ‘hip, te gek, prima’. Volgens Urban Dictionary was het woord vooral populair in de jaren ’60 en klinkt het nu ouderwets.
- Kicken wordt in Van Dale omschreven als ‘een kick krijgen (van -), enthousiast worden (van -)’ en krijgt het label ‘informele taal’. Het substantief kick betekent volgens dat werk: ‘aangename emotie ten gevolge van een bepaalde ervaring of door het gebruik van een stimulerende stof’. Ook in het Engels heeft kick die betekenis, maar alleen in informele taal. Iemand die een joint gerookt heeft, krijgt soms plots zin om te eten of te lachen, men spreekt dan van een boufkick (van het Franse bouffer ‘eten’) en van een lachkick. Mogelijk is kicken (met Brabantse uitspraak /kieken/) verwant met kiekestoned.
- Op Urban Dictionary lezen we dat stunny een combinatie is van stupid (‘onnozel’) en funny (‘grappig’). Het woord zou gebruikt worden voor een situatie die zowel dom als komisch is. Stunny behoort duidelijk (nog) niet tot het Standaardengels, want we vinden het niet terug in Van Dale EN. We vinden er wel stunning, wat ‘ongelofelijk, prachtig’ betekent.
Van de Nederlandse benamingen slaan geweldig, in de sfeer en goed gewoon op het gevoel van vrolijkheid dat men vaak krijgt na het roken van een joint, terwijl aan het flitsen, aan het gaan, vollenbak aan het geven, heel buiten zichzelf en in extase eerder op een toestand van hyperactiviteit slaan. Buiten zichzelf wordt in Van Dale omschreven als ‘niet meer meester over zijn persoon’. Meestal is dit door hartstocht of woede. Het betekent ongeveer hetzelfde als in extase. Het woord extase is volgens het WNT ontleend aan het Frans.
Lome/passieve toestand
Een aantal begrippen slaat duidelijk op de toestand waarin men loom, passief, in zichzelf gekeerd en ontspannen wordt, het zogenaamde ‘stoned zijn’: buiten westen, chill, crash, doezelig, lazy, out, apestoned, kiekestoned, pletterstoned, (pokke)stoned, schijtestoned, stoned als een kieken, stoned als een konijn, stoned gelijk een garnaal, zo stoned als een ei, zo stoned als een garnaal, zo stoned als een kieken en stuiken.
- Buiten westen zijn betekent volgens Van Dale ‘bewusteloos zijn, flauwgevallen zijn’ en kan ook gebruikt worden voor ‘dronken, niet bij zijn zinnen zijn’.
- Chillen krijgt in Van Dale de verklaring ‘zich ontspannen, m.n. op een houseparty in een ruimte met rustige muziek’. Het woord is ontleend aan de Engelse uitdrukking to chill out die ‘zich ontspannen, relaxen, bijkomen’ betekent. To chill (zonder out) betekent in het Engels letterlijk ‘afkoelen, koud worden’.
- Doezelig betekent volgens Van Dale ‘slaperig, loom, dommelig, soezerig’. Het woord is afkomstig van het werkwoord doezelen ‘slaperig zijn’, dat een dialectische nevenvorm is van duizelen.
- De opgave dizzle is mogelijk een contaminatie van doezelig en het Engelse dizzy ‘duizelig’. Op Urban Dictionary lezen we dat dizzle gebruikt wordt ter vervanging van allerlei woorden, meestal woorden die met de letter d beginnen, zoals deal (‘overeenkomst’) of ook drugs. Pass me the dizzle is slang voor ‘geef mij de joint’. In hoeverre de Vlaamse jeugd bekend is met dit woordgebruik, weten we niet.
- Out is in het Engels o.a. informele taal voor ‘buiten bewustzijn, uitgeteld, in slaap’.
- Lazy is Engels voor ‘lui’.
- To crash betekent in het Engels letterlijk ‘te pletter slaan of vallen’, maar volgens Urban Dictionary wordt het ook gebruikt voor ‘een kater of een ander fysiek of psychologisch effect na het gebruik van drugs’.
- Paté slaat in de eerste plaats op een broodbeleg met fijngehakt vlees, maar het wordt in sommige dialecten ook gebruikt met de betekenis ‘oorveeg’. Ook in het Frans vinden we een gelijkaardige betekenis, nl.‘ram, dreun’, al is die ondertussen verouderd. Vermoedelijk moeten we paté hierinterpreteren als ‘lam, buiten westen, zoals iemand die een harde klap gekregen heeft’. Paté wordt in sommige dialecten overigens ook gebruikt voor een toestand van zware dronkenschap. Tot slot is het nog opmerkelijk dat ook het woord patat zowel ‘oorveeg’ als ‘zeer dronken’ kan betekenen (zie ‘zeer dronken’).
- Stoned (letterlijk ‘versteend’) kan volgens Van Dale in het Engels en in het Nederlands zowel ‘stomdronken’ als ‘onder invloed van drugs’ betekenen, maar in de praktijk wordt het bijna uitsluitend in die laatste betekenis gebruikt. Het woord beschrijft het gevoel dat de ledematen zo zwaar als steen aanvoelen. Het feit dat er met stoned allerlei samenstellingen als apestoned, kiekestoned, pletterstoned, pokkestoneden, schijtestoned gevormd worden, bewijst dat het woord goed is ingeburgerd in de Nederlandse (jongeren)taal.
- Stuiken betekent in de eerst plaats ‘stoten’ of ‘stampen’, maar kan volgens Van Dale in het Belgisch-Nederlands ook gebruikt worden in de betekenis ‘vallen, neerstorten’. Wie zo stoned is als een ei laat zich vaak in een zetel of op zijn bed (zie de opgave in bed gedoken) vallen en blijft liggen tot hij terug bij zijn zinnen is. Het substantief stuiker wordt ook gebruikt voor jongeren (meestal mannen) die dagenlang uitgaan, dikwijls onder invloed van drugs als ecstasy. Men spreekt ook wel van een stuikpee en stuikmee.
Toestand van bedwelming/weg van de realiteit
Een aantal uitdrukkingen geeft niet specifiek aan of het om een toestand van ‘high’ of ‘stoned zijn’ gaat, maar beschrijft meer algemeen een toestand van bedwelming, van niet meer in de realiteit verkeren: aan het dromen, aan het hallucineren, aan het zweven, bij de bloemekes en de bijkes, eruit, in andere oorden, in de (zevende) hemel, in een roes, in het land van paan, in het neolithicum geslagen, in lala-land, in plopsaland, in trance zijn, niet van deze wereld, op een andere planeet, van de planeet, van de wereld, vertrokken,zo weg als een ei, zo weg als een huis, zo weg als iets. Sommige woorden en uitdrukkingen benadrukken het feit dat de persoon in een roes verkeert, hallucineert; andere geven aan waar de gedrogeerde persoon zich dan mentaal bevindt.
- Bij de bloemekes en de bijkes roept een sfeer van onschuld en vrede op, een hemelse toestand zonder zorgen. Toch is het gebruik van de uitdrukking in deze context wat vreemd, omdat de bloemekes en de bijkes meestal als verbloemende uitdrukking voor ‘seksuele opvoeding’ gebruikt wordt.
- Het is niet helemaal duidelijk waarop in het land van paan slaat. Het WNT en Van Dale maken ons niet veel wijzer. Paan krijgt er de verklaringen ‘lendendoek’, ‘fluweel’ en ‘kweekgras’. Via Google leren we dat het in India gebruikelijk is om paan (= een opgevuld blad van de betelplant of sirih) te kauwen. Op www.drugs.com lezen we dat het blad, gevuld met verschillende soorten drugs en kruiden, gekauwd wordt vanwege zijn intoxicerende eigenschappen.
- Een andere op het eerste gezicht vreemde uitdrukking is in het neolithicum geslagen. Het neolithicum is volgens Van Dale ‘de laatste periode van de steentijd, voor de opkomst van het gebruik der metalen’. Waarschijnlijk gebruikt men neolithicum hier dus gewoon om te verwijzen naar een periode ver weg in de tijd. De uitdrukking is mogelijk beïnvloed door het nummer Lithium van Nirvana, een van de meest succesvolle en invloedrijke bands uit de jaren negentig. De groep maakte nummers over onderwerpen als verveling, vervreemding, depressie en identiteitsproblemen. Kurt Cobain, de leadzanger, was en is nog steeds een icoon voor veel tieners. Hij pleegde zelfmoord in 1994.
- Ook de uitdrukking in lala-land is mogelijk afkomstig van een muzieknummer. Het nummer Lala Land van Green Velvet gaat duidelijk over drugsgebruik: I’m going down to La la land – I hope to see you soon in La la land – Something ‘bout those little pills – Unreal, the thrills, they yield, until – They kill a million braincells (‘Ik zak af naar La la land – Ik hoop je gauw te zien in La la land – Er is iets met die kleine pilletjes – Onwerkelijk, de sensatie, ze geven zich over, tot – Ze doden een miljoen hersencellen). Op Urban Dictionary wordt lalaland omschreven als ‘een plaats van vrede en rust, meestal opgewekt door dingen als je favoriete voedsel, drugs of een intens orgasme’.
- De uitdrukking in plopsaland verwijst naar de Belgische pretparkketen Plopsaland, die vestigingen heeft in De Panne, Hasselt en Coo. De parken, met als thema de tv-figuur Kabouter Plop, richten zich vooral tot (jonge) kinderen. De uitdrukking in plopsaland is waarschijnlijk komisch bedoeld en ontstaan naar analogie van andere uitdrukkingen met land.
- In de uitdrukkingen zo weg als …wordt weg figuurlijk gebruikt. Het betekent dan ‘met de geest elders, in vervoering’. Ook vertrokken en eruit moeten waarschijnlijk op die manier geïnterpreteerd worden.
- De uitdrukking iets dat niet van deze wereld is komt volgens Van Dale uit de Bijbel en betekent ‘iets hogers, bovenaards’.
Overige benamingen
- Gesteld wordt in de standaardtaal niet op zichzelf gebruikt, maar met een bepaling die aangeeft in welke gesteldheid men verkeert, bijvoorbeeld: Het is er treurig mee gesteld. In sommige dialecten (en blijkbaar ook in de jongerentaal) kan gesteld zijn wel op zich gebruikt worden. Hij was nogal gesteld betekent dan iets als ‘hij was er lelijk aan toe’ of in dit geval: ‘hij was erg high/stoned’.
- Aan het jointen, gedrogeerd en besmoord verwijzen alle drie expliciet naar druggebruik. Gedrogeerd betekent volgens Van Dale ‘onder invloed van drugs’. Besmoren is afgeleid van het werkwoord smoren, wat in jongerentaal vrijwel altijd slaat op ‘het roken van een joint’ (zie ook het begrip ‘sigaret’). Aan het jointen moet waarschijnlijk geïnterpreteerd worden als ‘een joint aan het roken’.
- Fraai betekent letterlijk ‘fysiek welgevormd, sierlijk, mooi’, maar wordt volgens Van Dale ook vaak ironisch gebruikt voor iets wat niet tot lof en eer strekt, bijvoorbeeld in de uitdrukking ’t is me wat fraais! Waarschijnlijk moeten we de opgave fraai dus op een ironische manier interpreteren. Fraai wordt ook in het dialect gebruikt, bijvoorbeeld in de West-Vlaamse uitdrukking fraai wijfje voor ‘zachtaardige vrouw die zich door anderen laat doen’.
- Pétard is blijkbaar niet alleen jongerentaal voor ‘joint’, maar wordt ook gebruikt voor de toestand waarin men verkeert na het roken van een joint. In Van Dale Frans – Nederlands vinden we de uitdrukking faire du pétard, die‘herrie schoppen’ betekent. Het woord wordt dus ook in het Frans gebruikt om negatief gedrag te beschrijven.
- Pek is een zwarte, kleverige en zeer brandbare stof (Van Dale). Het woord pek wordt vaak gebruikt in de uitdrukking zo zwart als pek. Pek moet daarom misschien op dezelfde wijze verklaard worden als de benamingen zwart en zwartjes die bij het begrip ‘zeer dronken’ werden opgegeven (zie daar).
- Sim wordt in verschillende dialecten gebruikt in de betekenis ‘dom, simpel van geest’. Volgens het WNT betekende sim vroeger in Vlaams-België ‘aap’, maar is dat gebruik ondertussen verouderd. Waarschijnlijk is ons sim ‘high/stoned’ dus afgeleid van de betekenis ‘dom’ die dan op haar beurt teruggaat op de betekenis ‘aap’.
Uit: Variatie(s) op je bord! Dialect en jongerentaal voor eten en drinken (2007).
Onder redactie van Evelien Van Renterghem, Veronique De Tier en Jacques Van Keymeulen.
Meer weten?
Referentielijst Variatie(s) op je bord! Dialect en jongerentaal voor eten en drinken (2007).