Definitie
Sociolecten zijn variëteiten van een taal die worden gesproken door sprekers van een bepaalde sociale categorie. Zoals dialecten dus worden bepaald door de geografische achtergrond van de sprekers (Gents wordt gesproken door mensen uit Gent), worden sociolecten bepaald door de sociale achtergrond van de sprekers (jongerentaal wordt gesproken door jongeren). Elementen die deel uitmaken van die sociale achtergrond zijn bijvoorbeeld leeftijd, sekse en sociale klasse.
Als je tot een bepaalde sociale groep behoort, betekent dat uiteraard niet meteen dat je ook het sociolect van die groep gebruikt. Bovendien kunnen mensen meerdere sociolecten beheersen en die gebruiken naargelang de groep of situatie waarin ze zich bevinden. Een sociolect kan dus behoren tot het repertoire aan taalvariëteiten dat een persoon beheerst, zonder het gebruik van andere ‘soorten’ taal uit te sluiten.
Sociale parameters
Sekse
Sekse is strikt genomen een biologische notie. In de sociolinguïstiek gebruikt men het sociologische kenmerk gender. Mannen kunnen bijvoorbeeld meer geneigd zijn om bepaalde taalkenmerken toe te passen dan vrouwen, en natuurlijk ook andersom. Zo werd in onderzoek over de Gooise r, een soort Amerikaanse r die in Nederland soms na klinkers wordt gebruikt ([hooj] i.p.v. [hoor]), deze klank aanvankelijk vaker opgemerkt bij vrouwelijke dan bij mannelijke Nederlandse televisiepresentatoren.
Leeftijd
Sociolectische taalkenmerken worden vooral vastgelegd door de lokale peer groep (de groep van ‘gelijken’) in de kindertijd, het sociale netwerk tijdens de adolescentie en de levensstijl in de vroege volwassenheid. Daarna blijft het taalgebruik grotendeels ongewijzigd. Een bekend voorbeeld van een sociolect gebaseerd op leeftijd is bijvoorbeeld straattaal, waarbij veel Nederlandse woorden of uitdrukkingen worden vervangen door materiaal uit andere talen (Arabisch, Engels, Sranantongo,…).
Sociale klasse
De sociale klasse wordt bepaald door een samenspel van factoren zoals opleidingsniveau, beroep, inkomen, type van huis,… Toch blijkt het beroep meestal bepalend te zijn voor de sociale status. Een voorbeeld van zo’n taalkenmerk dat afhankelijk van de sociale klasse meer of minder wordt opgepikt is de huig-R in Vlaanderen. Uit een onderzoek van Evi Tops (2006) blijkt namelijk dat de huig-R in Vlaanderen aan een opmars bezig is, vooral in steden, bij jongeren van hogere sociale klassen.
Combinaties
Uiteraard gaat het bij sociolecten vaak om een combinatie van deze sociale kenmerken. Als het taalverschijnsel zich daarenboven vooral in een bepaald gebied voordoet, dan komt daar zelfs nog een geografische component bij. Zo werd het Poldernederlands bijvoorbeeld, een veelbesproken Nederlands sociolect met de lange tweeklanken aai en aau, door Jan Stroop ontdekt bij relatief jonge, hoogopgeleide vrouwen uit de Randstad.
Voorbeelden
Als illustratie van wat sociolecten precies zijn, vind je hier twee voorbeelden, namelijk jongerentaal en het Poldernederlands uit Nederland. Ontdek wie de sprekers van deze taalvariëteiten zijn en hoe deze twee sociolecten precies klinken!
Meer weten?
- Boves, T. en Gerritsen, M. (1995). Inleiding in de sociolinguïstiek. Utrecht: Spectrum.
- Chambers, J.K. en Schilling, N. (red.) (2013). The handbook of Language Variation and Change, second edition. Malden/Oxford: Wiley-Blackwell
- Hinskens F. en J. Taeldeman (red.) (2013). Language and Space: Dutch. Berlijn: De Gruyter / Mouton.
- Meyerhoff, M. (2011). Introducing Sociolinguistics. London: Routledge.
- Tops, E. (2009) Variatie en verandering van de /R/ in Vlaanderen. Brussel: VUB Press.
- Van Bezooijen, R. en R. van den Berg (2004). De Gooise R: Wie zit er wat in en waarom?, In: Taal en Tongval, themanummer 17, p.86-108.
- Wardhaugh, R. (2006). An Introduction to Sociolinguistics. Oxford: Blackwell