Woordenboek van de Brabantse Dialecten

Zoek in het woordenboek

Over het Woordenboek

Geschiedenis en opzet
Het Woordenboek van de Brabantse Dialecten werd van 1967 tot 2005 samengesteld aan de KU Nijmegen en de KU Leuven. Het WBD was een initiatief van prof. dr. A.A. Weijnen nadat hij in 1958 was benoemd tot hoogleraar in de Nederlandse en Indogermaanse taalkunde aan de KU Nijmegen. Dr. J. van Bakel was al in 1959 als leraar in Doetinchem in zijn vrije tijd begonnen met het maken van vragenlijsten. Begin jaren ’60 begon men o.l.v. prof. Weijnen met het versturen van dialectvragenlijsten die de basis zouden gaan vormen voor de woordenboeken van de Brabantse en Limburgse dialecten.

Tot het onderzoeksgebied van het WBD behoren Vlaams-Brabant en Antwerpen in Vlaanderen en Noord-Brabant in Nederland. Het Woordenboek van de Brabantse Dialecten (WBD) overdekt zodoende samen met het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD) en het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD) door eenzelfde type beschrijvende dialectlexicografie het gehele Zuid-Nederlandse taalgebied beneden de grote rivieren. 

Methodologisch nemen deze woordenboeken een bijzondere positie in in de Nederlandse en Europese dialectlexicografie. Ze zijn namelijk thematisch, naar gebruikssfeer, in plaats van alfabetisch geordend. Een woordenboekartikel vermeldt, eventueel met toevoeging van een woordkaart en een illustratie, alle gangbare woorden met hun vindplaats, die voor een bepaald begrip zijn opgetekend. De dialectopgaven worden gegroepeerd naar woordtypes en gelokaliseerd binnen het gebied. Het dialectmateriaal wordt ontsloten door alfabetische registers per aflevering. De publicatie bestaat uit enerzijds de geordende fonetisch en geografisch exacte gegevens (‘Materiaalbasis’) op het net en anderzijds uit de daarvan afgeleide, toegankelijke, gedrukte woordenboektekst. De woordenboeken worden bovendien onderverdeeld in drie grote delen: I. Agrarische terminologie, II. Niet-agrarische vakterminologieën, III. Algemene woordenschat.

Materiaal verzamelen

De materiaalverzameling vond plaats via eigen enquêtering, waarbij het ging om meer dan honderd vragenlijsten die vanuit de Nijmeegse Centrale voor Dialect- en Naamkunde (Radboud Universiteit Nijmegen) werden uitgezonden naar honderden respondenten in de Brabantse gebieden in Nederland en Vlaanderen, alsmede via excerpering van bestaande bronnen, zoals lokale woordenboeken, monografieën, handschriften e.d. over de Limburgse dialecten. Daarnaast werden dialectgegevens gehaald uit vragenlijsten die werden samengesteld en uitgezonden door het Meertens-Instituut, afd. Dialectologie van de KNAW te Amsterdam en vroeger ook door de voormalige Zuid-Nederlandse Dialectcentrale van de KU Leuven.

Publicaties
Sinds 2017 is het WBD ook digitaal beschikbaar via http://www.e-wbd.nl. Het e-WBD bevat de inhoud van de drie delen van het Woordenboek van de Brabantse dialecten die in druk in 33 afleveringen zijn verschenen tussen 1967 en 2005.  

Voorlopige inleiding op het Woordenboek van de Brabantse Dialecten
Inleiding en Klankgeografie

Deel 1: Agrarische terminologie

Behuizing en landerijen
Behuizing en landerijen (+ register afl. 1 en 2)
Veeteelt algemeen en rundvee
Het paard
Paardetuig
Kleinvee, pluimvee en producten van het vee (+ register afl. 3, 4, 5 en 6)
Ploegen, bemesten, eggen, spitten etc.
Teelt en verzorging van de gewassen

Deel 2: niet-agrarische vaktalen

Huisslachter en bakker
Brouwer en molenaar
Leerbewerking (leerlooier, schoenmaker, zadelmaker)
Textiel (spinner, handwever, kleermaker, naaister, kantwerkster, mutsenmaakster, hoedenmaker, pettenmaker, touwslager, textiel algemeen)
Kaarsenmaker, sigarenmaker, pottenbakker, diamantbewerker
Metaalbewerking
Houtbewerking I
Houtbewerking II

Deel 3: algemene woordenschat

  1. De mens als individu

Het menselijk lichaam
Beweging en gezondheid
Kleding
Karakter en gevoelens

2. Het huiselijk leven

De woning
Familie en seksualiteit
Eten en drinken

3. Het gemeenschapsleven

Maatschappelijk gedrag, school en onderwijs
Feest en vermaak
Kerk en geloof

4. De wereld tegenover de mens

Fauna; vogels
Fauna; overige dieren
Flora
De stoffelijke en abstracte wereld