De gegevens op deze kaart geven een beeld van de woordenschat die jongeren anno 2006 gebruikten voor ‘zeer lekker’. De enquête was een project van Variaties vzw, koepelorganisatie voor dialecten en oraal erfgoed in Vlaanderen.

Verspreiding

• Omdat dit begrip erg veel benamingen opleverde, hebben we enkel de woorden met tien of meer attestaties opgenomen op de kaart. Goed, lekker en heerlijk komen het meeste voor, maar omdat die benamingen volgens ons niet echt jongerentaal zijn (hetzelfde geldt voor verrukkelijk), hebben we ze niet weergegeven op de kaart.
• Wat meteen opvalt, is dat er een aantal typisch West-Vlaamse benamingen zijn. Massa’s (goed/lekker), beregoed/lekker en stijf goed/lekker komen bijna uitsluitend in West-Vlaanderen voor, met enkele uitlopers in Oost-Vlaanderen. Bere wordt meestal als beire uitgesproken, en stijf als stief.
• Ook ‘k-weet-niet-hoe-goed/lekker, beestig (goed/lekker) en wreed goed/lekker (meestal als vree uitgesproken) komen vooral in West- en Oost-Vlaanderen voor.
• Keigoed/lekker is duidelijk een Brabants verschijnsel, dat tot in Oost-Vlaanderen is doorgedrongen.
• Bangelijk werd enkel in de provincie Antwerpen opgetekend, en dan vooral rond de stad Antwerpen. Gruwelijk daarentegen komt vooral in de Denderstreek voor.
• Zalig en super werden verspreid over heel Vlaanderen opgegeven.

Oorspronkelijk negatieve connotaties

Opmerkelijk is dat de jongeren voor ‘zeer lekker’ een groot aantal (versterkende) woorden en uitdrukkingen gebruiken die eigenlijk een negatieve connotatie hebben of ze in elk geval oorspronkelijk hadden. Tot die categorie behoren de woorden en uitdrukkingen: bangelijk (lekker), beestig (goed/lekker), dodelijk, gemeen goed, geschift goed, gruwelijk goed/lekker, megabangelijk, muug (lekker), onlekker, overdreven (goed), retelekker, schijtegoed, te goed, te zalig, wreed goed/lekker, zot (goed/lekker), zotjes.

Sommige daarvan worden gewoonlijk gebruikt voor menselijke gedragingen of gemoedstoestanden:

• Bangelijk betekent in de eerste plaats ‘geneigd tot bangheid, gauw bang’. Tegenwoordig krijgt het in Van Dale ook de betekenis ‘geweldig, fantastisch, cool’
• Beestig betekent letterlijk ‘beestachtig, zó als aan beesten eigen is’.
• Dodelijk betekent in de eerst plaats ‘de dood veroorzakend’, maar kan volgens Van Dale ook ‘zeer hevig, in zeer hoge mate’ betekenen, zoals in dodelijk verliefd.
• Geschift en zot wijzen op een toestand van dwaasheid of gekte. Daarnaast kan zot in het Belgisch-Nederlands ook ‘buitensporig’ betekenen (Van Dale), zoals in zotte kosten.
• Wreed en gemeen hebben o.a. de betekenis ‘onbarmhartig, meedogenloos, hardvochtig’ en gruwelijk betekent in de eerste plaats ‘verschrikkelijk, afschuwwekkend’. Daarnaast betekent wreed volgens Van Dale ook ‘uitermate, zeer’ (weliswaar met als label ‘gewestelijk, ook turbotaal’) en krijgen gemeen en gruwelijk als bijwoorden van graad respectievelijk de betekenissen ‘bijzonder, heel erg, zeer’ en ‘verschrikkelijk erg, ten zeerste’. Het bijzondere is dat de jongeren de versterkende bijwoorden in een positieve context gebruiken, wat niet het geval is voor de voorbeelden uit Van Dale: het is wreed koud, dat is gemeen duur en hij komt gruwelijk laat. Als bijvoeglijk naamwoord kan wreed volgens Van Dale in de jeugdtaal ook ‘geweldig, steengoed’ betekenen. In ons onderzoek werd wreed echter enkel als versterkend bijwoord opgegeven.
• Ook overdreven en te hebben een negatieve gevoelswaarde. Ze geven aan dat iets te ver gedreven is. In de ondervraagde context is het eten m.a.w. zó goed dat het niet meer normaal is.
• Vreemd is de opgave onlekker, omdat het voorvoegsel on- meestal gebruikt wordt om aan te geven dat iets niet of slechts in geringe mate is zoals in het grondwoord genoemd. Anders gezegd: onlekker betekent eigenlijk ‘niet lekker’. Ook retelekker en schijtegoed zijn niet meteen smakelijke woorden, maar worden waarschijnlijk gebruikt vanwege hun ‘stoere’ karakter.

Ontleningen aan het Engels

Een groot aantal woorden is ontleend aan het Engels: amazing, damned lekker, delicious, de max, fucking goed, jummie, (m)jammie, (n)jammie, superfat en sweet.

• Delicious, yummy en sweet betekenen in het Engels ook gewoon ‘lekker’.
• De max is volgens Van Dale Belgisch-Nederlandse jeugdtaal voor ‘het summum’. To the max is Engelse tienertaal voor ‘absoluut, compleet, totaal’.
• Amazing, damned en fucking zijn drie versterkende woorden; het eerste betekent ‘verbazingwekkend’ en de twee laatste ‘verdomd, verdraaid’
• Fat ten slotte betekent in het Engels niet alleen ‘dik’, maar kan ook de positieve betekenis ‘beste, goede’ hebben. Zo wordt the fat in de dramaturgie gebruikt voor ‘de beste, dankbaarste rol’. Waarschijnlijk bedoelen de jongeren echter niet fat, maar phat (met dezelfde uitspraak als fat). Phat betekent ‘cool’ en is volgens Urban Dictionary een letterwoord voor ‘pretty, hot and tempting’ (= ‘knap, opwindend en verleidelijk’). Het woord zou ondertussen ouderwets klinken; het is ‘slang faux pas’ geworden. Onze enquête leverde ook de Nederlandse equivalenten veten vetjes op voor ‘zeer lekker’.

Ontleningen aan het Frans

Er werden ook een aantal woorden opgegeven die uit het Frans afkomstig zijn: bon, bonners, de crème, delicieus, superbe en superbon. Opmerkelijk is dat die woorden, tegen de verwachtingen in, niet in de buurt van de Franse of Waalse grens werden opgegeven. 

• Bon, délicieux, superbe en superbon betekenen in het Frans ‘(zeer) lekker’. Voor bonners vonden we geen onmiddellijke verklaring. Het is waarschijnlijk gewoon een vernederlandste afleiding van bon.
• In het Nederlands wordt crème figuurlijk gebruikt voor ‘het beste, het puikje’, zoals in de uitdrukking ‘de crème van de Nederlandse Jazzscene’ (VD). Wij vroegen bij onze enquête echter om de zin ‘Mmm die pizza is echt…’ aan te vullen. Het gaat hier dus om een ietwat ander gebruik van de crème. Toch is de onderliggende betekenis van beide uitdrukkingen dezelfde: crème staat voor ‘slagroom’, wat als een lekkernij beschouwd wordt.

Bere

Verschillende (West-Vlaamse) jongeren vulden het voorbeeldzinnetje ‘Mmm die pizza is echt…’ aan met bere. Dat zelfstandig gebruik van bere is bijzonder, want in de standaardtaal wordt bere enkel als versterkend eerste lid in een samenstelling gebruikt. Voorbeelden daarvan zijn berelekker en beregoed, twee woorden die eveneens opdoken in onze enquête. Volgens het WNT is de afleiding bere van beer voor het eerst als versterkend lid gebruikt in de samenstelling beresterk. Daarna werd het woord ook aan andere adjectieven ‘geplakt’.

Stijf

Het West-Vlaamse versterkende bijwoord stijf behoort zeker niet enkel tot de jongerentaal, maar wordt ook algemeen gebruikt in de dialecten uit die provincie. In ‘Taal in stad en land -West-Vlaams’ lezen we zelfs dat stijf het meest verspreide en meest gebruikte versterkend bijwoord is in het West-Vlaams. We vinden het ook in De Bo, die de voorbeeldzinnen ‘het regent stijf’, ‘ze is stijf rijk’ en ‘dat bier is stijf goed’ geeft.

Uit: Variatie(s) op je bord! Dialect en jongerentaal voor eten en drinken (2007).
Onder redactie van Evelien Van Renterghem, Veronique De Tier en Jacques Van Keymeulen.